Những sự kiện lịch sử gắn liền với Phong Nha-Kẻ Bàng

1. Phong Nha trong thời kỳ văn hóa Chăm Pa

Tồn tại hàng nghìn năm từ năm 192 - 1832, Chăm Pa được xem là một trong những quốc gia tồn tại lâu đời ở Đông Nam Á. Trong thời kỳ huy hoàng, vương quốc Chăm Pa nằm trải dài trên khắp miền Trung và đã để lại vô số công trình kiến trúc độc đáo.

Theo lịch sử Phong Nha thời tiền sử, nơi đây thuộc một phần lãnh thổ của Chăm Pa và là khu vực giao thương chiến lược với các nước trong khu vực. Nhờ nằm gần các tuyến đường thuỷ quan trọng và tiếp giáp biển Đông, nơi đây đã trở thành trung tâm giao lưu thương mại và văn hoá quan trọng. Các nước như Trung Hoa, Đại Việt, Khơ Me,... khi đến Chăm Pa đều đi qua khu vực này.

Qua hàng trăm năm, mảnh đất này đã chứng kiến những sự kiện ngoại giao và chiến tranh giữa các nước, đặc biệt là giữa Chăm Pa và Đại Việt. Với địa thế núi rừng hiểm trở ở phía tây và giáp biển ở phía đông, Phong Nha còn là cửa ngõ quân sự, nơi diễn ra nhiều trận chiến ác liệt cả trên bộ và trên biển. Đến năm 1832, Chăm Pa chính thức bị đánh bại và trở thành một phần lãnh thổ của Việt Nam.

Bên cạnh đó, Phong Nha còn là một trong những trung tâm tín ngưỡng tôn giáo của người Chăm Pa. Các hang động trong quần thể núi đá vôi như động Phong Nha, động Bi Ký,... được người Chăm Pa dùng như những nơi thờ cúng thiêng liêng. Các nhà thám hiểm và khảo cổ đã phát hiện ra những chứng tích như bia đá khắc 97 ký tự Chăm Pa cổ liên quan đến phật giáo ở động Bi Ký. Tuy chưa tìm được lời giải đáp chính xác, các nhà khảo cổ đã tìm ra một trong các ký tự là “Capimala”, một vị Phật trong Phật giáo. Nơi đây vẫn còn lưu giữ nhiều di vật thờ cúng khác như bàn thờ gạch men cổ, tượng đá, bài vị, mảnh gốm, sành, đĩa,... với niên đại hơn 1000 năm.

Văn bia 97 ký tự từ thời Chăm Pa (Báo Gia đình và xã hội).

2. Lịch sử Phong Nha-Kẻ Bàng thời Pháp thuộc

Dưới thời kỳ Pháp thuộc, vẻ đẹp và những bí ẩn của Phong Nha dần được được hé mở. Ban đầu chính quyền thực dân tập trung khai thác khoáng sản rừng như gỗ quý và dùng hệ thống sông ngòi để vận chuyển. Về sau một số nhà thám hiểm người Pháp dần nhận ra vẻ đẹp hoang sơ của quần thể núi đá vôi khổng lồ này.

Năm 1899, một nhà truyền giáo người Pháp tên Léopold Cadière đã thám hiểm các hang nước ở Phong Nha bằng thuyền độc mọc. Ông đã đi thuyền vào sâu tận 600m trong hang và phát hiện ra các di vật của người Chăm Pa cổ. Đến năm 1924, một nhà thiên văn học người Anh tên Baton đã đến thám hiểm và nghiên cứu Phong Nha. Ông đã nhận định rằng các hang động và thạch nhũ nơi đây đẹp không kém gì các hang động nổi tiếng như Padirac và Cueva del drac.

Kể từ đó, Phong Nha-Kẻ Bàng chính thức được đề tên lên bản đồ thám hiểm thế giới và trở thành một địa điểm nghiên cứu khảo cổ, địa chất, và sinh học nổi tiếng.

Tuy điều kiện môi trường tương đối khó khăn và trang thiết bị hạn chế, những người yêu thám hiểm vẫn không hề nao núng bởi vẻ đẹp của nơi đây.

3. Phong Nha trong cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ

Ngoài là một địa điểm du lịch và nghiên cứu nổi tiếng, Phong Nha còn là một chứng nhân lịch sử nổi tiếng. Chính tại nơi đây, hàng trăm trận quyết chiến giữa dân tộc Việt Nam và các nước đế quốc đã diễn ra trong hơn 30 năm.

Lịch sử Phong Nha thời phong kiến

Trong hơn 100 năm thực dân Pháp đô hộ Việt Nam, hàng trăm phong trào khởi nghĩa đã nổ ra mạnh mẽ. Phong Nha từng là nơi vua Hàm Nghi (một vị vua triều Nguyễn của Việt Nam kiên quyết chống trả thực dân Pháp) trú ẩn khi khởi xướng phong trào Cần Vương. Tuy phong trào bị đàn áp và vua Hàm Nghi bị lưu đày, ngọn lửa yêu nước trong người Việt Nam đã một lần nữa được thổi bùng lên.

Lịch sử Phong Nha sau thời kỳ Cách mạng Tháng 8

Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp (1946–1954), hệ thống hang động Phong Nha trở thành căn cứ cách mạng quan trọng của Việt Minh (chính quyền quân Giải Phóng của Việt Nam). Nhờ địa hình hiểm trở, các hang động sâu và rộng, Phong Nha được chọn làm nơi ẩn náu, tổ chức họp bàn chiến lược của bộ đội Việt Nam. Nơi đây còn được dùng làm nơi tập kết của quân đội, vận chuyển và tích trữ lương thực, khí giới,...

Từ năm 1951 - 1953, quân Pháp đã tiến hành nhiều cuộc càn quét lớn nhằm phá huỷ căn cứ của Việt Minh. Những cánh rừng đại thụ cùng quần thể núi đá vôi huyền bí nơi đây đã trở thành một lá chắn thép bảo vệ quân đội Việt Minh. Việt Minh cũng không ít lần tận dụng địa thế để tập kích, cắt đứt con đường tiếp viện của quân Pháp.

Bản đồ một số hang động trong quần thể hang động ở Phong Nha - Kẻ Bàng.

Lịch sử Phong Nha trong chiến tranh Việt Nam

Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ (1954 - 1975), Phong Nha được phát triển thành một căn cứ địa cách mạng quan trọng của quân đội nhân dân Việt Nam. Đặc biệt, nơi đây còn nằm trong tuyến đường huyết mạch Trường Sơn (đường mòn Hồ Chí Minh) khi quân giải phóng tiến vào miền Nam. Động Phong Nha và một số hang động khác trong quần thể núi đá vôi này được sử dụng làm kho chứa vũ khí, lượng thực, xăng dầu, và tập kết quân giải phóng của Việt Nam. Dốc Ba Thang cũng là một di tích nổi tiếng, nơi công binh Việt Nam đã dùng hơn 9 tấn thuốc nổ để xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước.

Biết được tầm quan trọng của khu vực này, quân Mỹ đã huy động hàng trăm trận không kích hòng cắt đứt đường tiếp tế của quân Việt Nam. Vào những thời điểm ác liệt nhất, khu vực này phải hứng chịu hơn 50 tấn bom đạn mỗi ngày. Mỗi trận không kích qua đi, quân đội và dân quân Việt Nam phải hứng chịu muôn vàn đau thương và mất mát. Hàng nghìn bộ đội, dân quân, công binh của Việt Nam đã hy sinh trong quá trình bảo vệ quân giới và sửa chữa đường bộ. Trong đó, sự hy sinh của 8 thanh niên xung phong tại hang Tám Cô đã để lại biết bao niềm thương tiếc cho những người đồng đội.

Di tích Hang Tám Cô ở Phong Nha.

Dù phải đối mặt với cái chết hàng giờ, những người lính Việt Nam vẫn không hề chùn bước. Họ ngày đêm phá núi, mở đường, bảo vệ căn cứ để chi viện cho miền Nam ruột thịt. Tình thần yêu nước nồng cháy và truyền thống văn hoá dân tộc đã thôi thúc những con người ấy chiến đấu quên mình.

4. Quá trình khám phá hiện đại

Sau khi hoà bình được lập lại ở Việt Nam, các đoàn thám hiểm và nhà khoa học quốc tế cũng như trong nước ngày càng quan tâm đến quần thể sinh thái ở Vườn Quốc Gia Phong Nha - Kẻ Bàng.

Năm 1990, một đoàn thám hiểm gồm 10 thành viên của Hiệp hội Hang động Hoàng gia Anh thực hiện chuyến khảo sát lớn đầu tiên ở Phong Nha. Dưới sự dẫn dắt của nhà thám hiểm Howard Limbert, họ đã khám phá và lập bản đồ chi tiết cho hơn 35km hệ thống hang động. Đoàn đã sử dụng thiết bị chuyên dụng như dây leo, thuyền bơm hơi và đèn pha để tiếp cận các hang động sâu và hiểm trở. Họ đo đạc, chụp ảnh và thu thập dữ liệu địa chất, sinh thái. Các hang như Phong Nha, hang Tối, động Thiên Đường và hang Én được khảo sát kỹ lưỡng. Đặc biệt, họ xác nhận Phong Nha là một trong những hệ thống hang động có cấu trúc độc đáo và đa dạng nhất thế giới. Đây là bước ngoặt quan trọng, đưa Phong Nha – Kẻ Bàng lên bản đồ hang động và du lịch thám hiểm thế giới.

Đến năm 2009, Hiệp hội Hang động Hoàng gia Anh một lần nữa quay lại Phong Nha để tiếp tục hành trình thám hiểm hang động. Dựa trên những nghiên cứu 1990 của đoàn chuyên gia và sự dẫn đường của người dân bản địa, họ đã tìm ra được hang động Sơn Đoòng. Hang này có chiều dài hơn 9km, trần cao tới 200m và chứa cả một khu rừng nguyên sinh bên trong. Đoàn thám hiểm phải mất nhiều ngày để tiếp cận cửa hang, vượt qua các hố sụt khổng lồ, hành lang khoáng thạch triệu năm và dòng nước ngầm mạnh. Họ kết luận Sơn Đoòng là hang động lớn nhất thế giới với giá trị khoa học vô giá về địa chất và sinh học.

Ngoài ra, hệ thống sông ngầm trong Phong Nha được xác định dài nhất thế giới với hơn 20 km đường sông chảy ngầm dưới lòng đất. Đây là một trong những yếu tố tạo nên sự khác biệt của Phong Nha so với các hang động khác. Các thạch nhũ với hình thù đa dạng, được hình thành từ hàng triệu năm trước, là minh chứng cho quá trình kiến tạo địa chất Phong Nha độc đáo.

Địa chất cổ và thạch nhũ độc đáo chỉ có ở Phong Nha.

5. Phong Nha-Kẻ Bàng được UNESCO công nhận

Với lịch sử hình thành kéo dài hơn 400 triệu năm, Phong Nha-Kẻ Bàng là một trong những khu vực karst cổ nhất châu Á. Một kho tàng đa dạng sinh học và địa chất đặc biệt hàng đầu trên thế giới được UNESCO công nhận là Di sản Thiên nhiên thế giới 2 lần vào năm 2013 và 2015.

Quần thể karst nơi đây có cấu trúc đa dạng, hệ thống các hang động phức tạp, và mạng lưới sông ngầm dài nhất thế giới. Các thạch nhũ và măng đá tại đây có hình dạng kỳ lạ, từ tháp nhũ khổng lồ đến những "rèm đá" mỏng manh, nhọn quắt, tạo nên cảnh quan hùng vĩ và huyền bí.

Khu vực rừng nguyên sinh ở Phong Nha là nơi cư trú của hơn 2.500 loài thực vật và 800 loài động vật. Trong đó có nhiều loài động thực vật quý hiếm và đặc hữu, chỉ tìm thấy tại đây như voọc Hà Tĩnh, sao la, và tê tê,... Qua mỗi năm, các nhà khoa học lại không ngừng phát hiện thêm những loài sinh vật mới, làm tăng giá trị khoa học và bảo tồn của khu vực này.

Phong Nha có hệ sinh thái đa dạng với giá trị khoa học và du lịch vô giá.

Phong Nha không chỉ thu hút các nhà khoa học mà còn làm say lòng du khách bởi vẻ đẹp thiên nhiên độc đáo. Hệ thống hang động với sông ngầm, rừng nguyên sinh bạt ngàn, và những ngọn núi đá vôi kỳ vĩ tạo nên bức tranh phong cảnh không nơi nào sánh bằng.

6. Phong Nha-Kẻ Bàng trong thời kỳ đổi mới và phát triển bền vững

Phong Nha – Kẻ Bàng, được mệnh danh là “vương quốc hang động,” đã trở thành biểu tượng của sự phát triển bền vững và thành công trong ngành du lịch Việt Nam thời kỳ đổi mới. Với vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ và giá trị sinh học độc đáo, Phong Nha không chỉ thu hút du khách quốc tế mà còn là tấm gương về việc kết hợp bảo tồn thiên nhiên với phát triển du lịch.

Trong hai thập kỷ qua, Phong Nha – Kẻ Bàng đã trở thành điểm đến hàng đầu cho những du khách yêu thích mạo hiểm và khám phá thiên nhiên. Các hoạt động du lịch nổi tiếng có thể kể thám hiểm các hang động nổi tiếng như Sơn Đoòng, Tú Làn, hang Én, hang Ba,...

Du khách thám hiểm hang Sơn Đoòng tại Phong Nha.

Ngoài ra còn có các hoạt động trekking rừng nguyên sinh, tham quan hang động bằng thuyền, chèo thuyền kayak trên sông Chày, tham quan các làng quê truyền thống,... Các tour thám hiểm hang động được chính quyền địa phương và công ty Oxalis chú trọng phát triển du lịch theo hướng bảo vệ môi trường và vẻ đẹp trường tồn của thiên nhiên.

Du khách chèo thuyền kayak trên sông Chày.

Năm 2018, chính quyền tỉnh Quảng Bình cùng các tổ chức phi chính phủ đã triển khai các chương trình giáo dục cộng đồng nhằm nâng cao ý thức bảo tồn di sản thiên nhiên và giảm thiểu tác động từ du lịch.

Phong Nha phát triển du lịch xanh, bảo tồn thiên nhiên và văn hóa địa phương.

Kết luận

Phong Nha-Kẻ Bàng là một Di sản Thiên nhiên thế giới và một di sản văn hoá cũng như lịch sử quan trọng của Việt Nam. Hành trình đến Phong Nha không chỉ là một chuyến tham quan mà còn là cơ hội để chiêm ngưỡng kiệt tác hàng trăm triệu năm của thiên nhiên và tìm hiểu về lịch sử kháng chiến của địa phương.

Đến nơi đây, bạn sẽ tận mắt chứng kiến những vết tích của một thời kỳ đấu tranh huy hoàng của quân đội Việt Nam tại mảnh đất này. Những di tích nơi quần thể hang động núi đá này là biểu tượng cho lòng quả cảm của quân đội và nhân dân Việt Nam. Phong Nha chính là một địa điểm du lịch lịch sử và du lịch giáo dục tuyệt vời cho cả du khách quốc tế và người dân Việt Nam.

Bên cạnh đó, những câu chuyện thám hiểm và khám phá hang động tại đây là nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho bất kỳ ai yêu sự phiêu lưu và khao khát tìm hiểu về di sản độc đáo này của thế giới.

The Oxalis Experience.